تصفیه فاضلاب چرمسازی و دباغی
تعریف چرم سازی یا دباغی پوست فرآیند فیزیکی شیمیایی است که بر اثر اعمال فیزیکی و تأثیرات مواد شیمیایی و یا گیاهی پوست خام فاسدشدنی به کارایی فاسد نشدنی و با ارزش و قابل استفاده برای انسان بنام چرم تبدیل میشود.
مراحل چرم سازی
به طورکلی پوست خام پس از طی مراحل زیر به چرم تبدیل میشود.
۱- مرحله خیساندن و شستشو
خیساندن پوست در حوضچه هایی که دارای پره جهت جابجایی پوستها است و یا در بالابان (درام) انجام میشود. پوستهای نمک سود شده را در این مکان ها قرار داده، آب سرد روی آنها جریان میدهند. به این ترتیب نمک در آب حل شده، غلظت نمک در فضای بین الیاف پوست کم میشود. حذف نمک از بین الیاف پوست، فشار اسمزی آب را داخل الیاف بالابرده و پوست دوباره آبدار میشود. ضمن اینکه پوست آب را به خود میگیرد؛ پروتئینهای کروی نیز از الیاف کلاژن خارج میشوند. پروتئینهای کروی جداشده شامل آلبومین خون و پروتئینهای دیگر محلول در آب است که با کم شدن نمک با آب شسته شده و از پوست خارج میشود. بدیهی است ماندن این پروتئین ها میان الیاف پوست از کیفیت چرم ساخته شده میکاهد.
برای تهیه چرم مرغوب باید در مرحله خیساندن به نکات زیر توجه کرد:
– استفاده از مواد ضد باکتری جهت جلوگیری از احتمال رشد مجدد باکتریها که میتواند به کارگران صدمه برساند یا موجب انتشار و سرایت بیماری شود و یا به سه بخش سطحی پوست صدمه بزند که معمولاً از ترکیب های آروماتیک کلردار استفاده میشود.
– توجه به دمای آب خیساندن، در صورتی که دما بالا باشد موجب فعالیت باکتریها و اثر تخریبی آن بر پوست میشود هرچند که بالا بردن دمای آب عمل خیساندن را سرعت میبخشد ولی بالا بردن بیش ازحد دما موجب پایین آوردن کیفیت چرم حاصل و ناهمواری الیاف و رگه رگه شدن چرم میشود.
– به کار بردن مواد افزودنی مثل سولفید سدیم (S2Na) یا تترا سولفید سدیم (S2Na به آب مصرفی که با تأثیر بر کراتینی مو، موجب سست شدن ریشه مو میشود).
– زمان خیساندن که حداقل ۴۸ ساعت است. که پس ازاین مدت پوست ها را شستشو میدهند.
نتیجه فرآیند خیساندن و شستشوی پوست عبارت است از:
– پوست از خون و آلودگی ها پاک میشود.
– پروتئین های محلول در آب (کروی) از پوست جدا میشوند.
– مواد شیمیایی به کاررفته به منظور نگهداری و گندزدایی پوست از آن جدا میشود.
– در اثر خیساندن پوست ها با جذب آب کافی به حالت طبیعی خود برمیگردند و دباغی بر روی آن ها به آسانی انجام میگیرد.
۲- آهک دهی
عمل آهک دهی برای سست کردن ریشه مو، بالا بردن PH و از بین بردن یا کمک به از بین بردن در مراحل بعدی پروتئینهای زائد و چربی های موجود در پوست است. آهک آبدیده (Ca(OH)2) هرچند که انحلال پذیری کمی در آب دارد می تواند PH محلول را تا۱۲/۵ افزایش دهد. آهک آبدیده سبب آبکافت (Fibrous Structure) پروتئینها و تجزیه تدریجی ساختار آنها میشود. تأثیر آهک آبدیده بر روی سه نوع پروتئین اصل موجود در پوست متفاوت است. انحلال پذیری پروتئینهای کروی زیاد است. کلاژن نیز تنها در مجاورت اسیدها و بازهای قوی و در مدت نسبتا زیادی حل میشود. این محیط بدون اینکه به کلاژن پوست و درنتیجه به کیفیت چرم آسیبی وارد کند موجب شکسته شدن مولکول های کراتینی مو و حل شدن آن ها میشود و ریشه مو را به حد مطلوبی سست میکند. این محیط با تأثیر بر روی مولکول های پروتئین های آلاستین آن را آماده حذف کامل در مرحله آنزیم دهی مینماید و پروتئینهای کروی را کاملاً از بین میبرد.
۳- لش زدایی (Fleshing)
لش گیری برای حذف تمامی بافت های غیرضروری پوست که در سطح درونی و بدون موی پوست وجود دارد پس از مرحله آهک دهی انجام میگیرد. پس ازاینکه پوست کاملاً پس از جذب آب نرم شد زایده های چسبیده به قسمت گوشتی که به هنگام جدا کردن پوست از لاشه رویان باقی میماند به همراه بافت های زائد دیگر توسط دستگاهی بنام لش بر از پوست جدا میشود. این عمل باعث میشود که مواد شیمیایی که در مرحله بعدی به پوست داده میشود به طور یکنواخت و به خوبی داخل پوست نفوذ کند و موجب بالا بردن کیفیت محصول شود.
۴- موگیری :
موگیری پوستهای بز و گوسفند با مالیدن محلولی از آهک و سولفید سدیم به قسمت لش پوست انجام میگیرد و پوست ها پس از مالیدن محلول بطوریکه سمت لش به طرف داخل باشد در محلی نگه داری میکنند. در این مرحله پوست های تخمیر شده بایستی به مدت یک شب به همان حالت باقی بمانند پس از طی این مدت مو به راحتی از پوست توسط دستگاه یا کارگر جدا میشود. برای اینکه موگیری در زمان کمتری انجام شود می توان از سولفور سدیم به تنهایی استفاده کرد. با آمیختن مناسب در متیل آمین، آهک، کربنات سدیم وسولفیدات سدیم نیز میتوان در مورد پوستهای تازه و نمک سود شده که نتیجه خوبی دارد استفاده کرد.
برای موگیری پوست های سنگین (گاو، گوساله، گاومیش و…) روش موزدایی همراه با تجزیه ساختار مو به کار گرفته میشود که در این روش پوست ها را حداقل بالابان (درام) قرار میدهند وسولفید سدیم وسولفیدات سدیم به اندازه مناسب به آب داخل بالابان اضافه میکنند و به این طریق موزدایی انجام میشود.
۵- آهک گیری
به منظور حذف آهک اضافی و تنظیم PH برای مرحله آنزیم دهی باید هیدروکسید کلسیم Ca(OH)2 جذب شده در پوست را از آن خارج کرد و PH پوست را پایین آورد. برای پایین آوردن PH مقدار اسید ضروری است مثل اسید هیدروکلریک باید توجه داشت که بین مقدار مواد مصرفی تعادل برقرار باشد تا آهک به صورت محلول درآورده و به آسانی از پوست خارج شود. آهک و مواد دیگر همراه پوست را می توان به روش شستشو با آبیا اسید و سولفات آمونیم کاملاً از سطح پوست خارج نمود:
H2O + CaCl2 = HCl2 + Ca(OH)2
H2O + NH3 + CaSO4 = (NH4)2SO4 + Ca(OH)2
هیدروکسید کلسیم در سولفات آمونیم به خوبی حل می شود و چون PH در چنین محیطی بین ۷ تا ۸ خواهد بود لذا در این PH هیدروکسید کلسیم انحلال پذیری زیادی دارد و در این شرایط آهک به تدریج از پوست خارج میشود. برای آهک زدایی بیشتر می توان از اسید هیدروکلریک استفاده کرد. برای تنظیم PH پوست هایی که با مواد گیاهی دباغی خواهند شد از اسیدلاکتیک استفاده میکنند. جهت از بین بردن مواد زائد و سولفید سدیم جذب شده پوست ها باید با جریان آب حداقل یک ساعت شستشو داده شوند و بعدازاینکه نتیجه کار با شناساگر فنول فتالئین مشخص شد مرحله آنزیم دهی شروع میشود در مرحله آنزیم دهی مواد زائد پوست تجزیه و پوست آماده دباغی میشود .
موادی که در این مرحله از پوست جدا میشوند عبارت اند از: پروتئینهای غیر کلاژنی – لایه بیرونی پوست – مو و لکه های موجود بر سطح پوست – فولیکول مو و منفذهای پوست که باید کاملاً از بین بروند برای تهیه چرم مرغوب و نرم، الیاف پروتئینی که در برابر مواد شیمیایی مقاوم هستند در مرحله آنزیم دهی از پوست جدا میشوند.
۶- آنزیم دهی ( باتینگ) :
بعد از اینکه نتیجه کار با شناسه گر فنل فتالئین مشخص شد ( pH نزدیک به خنثی) مرحله آنزیم دهی شروع میشود در مرحله آنزیم دهی مواد زائد پوست تجزیه و پوست آماده دباغی میشود. موادی که در این مرحله از پوست جدا میشوند عبارت اند از: پروتئین های غیر کلاژنی – لایه بیرونی پوست – مو و لکه های موجود بر سطح پوست – فولیکول مو و منفذهای پوست که باید کاملاً از بین بروند. برای تهیه چرم مرغوب و نرم، الیاف پروتئینی که در برابر مواد شیمیایی مقاوم هستند در مرحله آنزیم دهی از پوست جدا می شوند. حذف آلاینده ها در این بخش به مانند دیلامینگ است .
۷- چربی گیری
پوست هر نوع حیوانی ضمن دارا بودن پروتئین، دارای مقادیر غیرقابل چشم پوشی از لیپیدها است. لیپیدها واژه ای عمومی برای گروه موادی همچون چربیها، اسیدهای چرب و واکسها است. لیپیدها در کلیه مناطق پوست به صورت غیریکنواخت پخش شده و در بعضی نقاط به صورت متراکم تر یافت میشوند. از روشهای چربی گیری پوست به سالامبور سازی میتوان اشاره داشت که در این فرایند پوست خام با محلولی از یک درصد اسیدسولفوریک به همراه ده درصد نمک تبدیل به سالامبور میشود که درواقع پوستی است که فاقد چربی است. چربیهای محلول در اسید و پساب اسیدی به همراه نمک از آلاینده ها در این مرحله است.
پایان قسمت اول
ادامه دارد….
منبع: شمیم شریف
میشو چرم تبریز - تولیدو عرضه کلیه اداوات چرم، کیف های دست دوز و...