دباغی
۱) مقدمه:
از جمله اساسی ترین مراحل چرم سازی جهت تبدیل پوست خام به ماده قابل نگهداری و قابل استفاده، مرحله دباغی میباشد. مواد مصرفی در این مرحله، بعنوان مواد دباغی کننده شناخته شده و بسیار متنوع میباشند. این مواد شامل مواد مواد معدنی، گیاهی، مصنوعی و غیره میباشند.
در این مبحث به دباغی با مواد معدنی اشاره خواهیم کرد.
۲) مواد مصرفی در دباغی و خصوصیات آنها
امروزه مصرف مواد معدنی مناسب در مرحله دباغی بسیار رایج و مرسوم میباشند چرا که بجز چرم های سراجی و زیره، مصرف مواد معدنی خصوصاً گروم در مرحله دباغی کلیه چرمها نتیجه بسیار مطلوبی دارند. چرم حاصل از دباغی کرومی، نرمتر و سبک تر و الاستیک تر از سایر انواع چرم می باشد. علاوه بر این دارای پایداری بهتری در مقابل حرارت بوده و رنگ آمیزی و روغن دهی آن ساده تر میباشد. بدلیل مزایای فوق، انجام عملیات دباغی با استفاده از مواد معدنی و خصوصاً کروم گسترده تر و مرسوم تر از سایر مواد و روشها میباشد.
برای انتخاب یک ماده بعنوان مناسب ترین ماده معدنی دباغی کننده، برخی خصوصیات در نظر گرفته میشوند که عبارتند از:
۱- حلالیت
با توجه به اینکه عملیات دباغی در محیط آبی صورت میپذیرد، لذا ماده دباغی انتخاب شده بایستی حلالیت خوبی داشته باشد. چرا که در این صورت براحتی به داخل الیاف نفوذ کرده تشکیل پیوند میدهد.
۲-قدرت تشکیل پیوند
ماده دباغی انتخاب شده میبایست دارای امکان تشکیل پیوند با گروههای فعال کلاژن پوست باشد. چرا که بدین نحو مابین گروههای فعال کلاژن پوست، پیوند و پل ایجاد شده و در مقابل تجزیه توسط آنزیمهای مختلف مقاومت مینمایند. برخی نمک های فلزی همچون کروم و آلومینیوم میتوانند این نقش را به خوبی ایفا نمایند. این حالت با فرمول زیر قابل نمایش میباشد.
۳- هیدرولیز
یک ماده دباغی کننده ایده آل میبایست با عمل هیدرولیر قابل تبدیل به مولکول های درشت تری باشد زیرا در اینصورت در محیط آبی مولکولهای با اندازه های متفاومت با اندازه های متفاوت جا میگیرند.
۴- قیمت
با توجه به مقادیر مصرف مواد دباغی کننده (که معمولاً درصدهای نسبتا زیادی می باشند) ماده انتخاب شده میبایست دارای قیمت مناسب بوده و براحتی در دسترس باشد.
۵- رنگ
ماده دباغی کننده نباید رنگ روشن پوست را تغییر دهد. هر چه رنگ حاصل سفیدتر و روشن تر باشد امکان رنگ آمیزی در مراحل بعدی به رنگ های دلخواه بیشتر میشود.
همچنین هر چه رنگ حاصل روشن تر باشد امکان یاری گرفتن از معرف های تعیین PH بیشتر میگردد.
۶- مسائل زیست محیطی
ماده دباغی نباید مشکلات زیست محیطی ایجاد نماید. در حال حاضر بعلت همین آلودگی های محیط زیستی میباشد که کارخانجات چرم سازی اکثراً تحت فشارهای شدید از طرف مراجع مربوطه میباشند.
در حالت کلی مواد مختلفی همچون کروم، آلومینیوم، زیرکونیوم، تیتانیوم، تنگستن، آهن، جیوه و غیره قابل مصرف در مرحله دباغی میباشند. که با توجه به جمیع موارد ذکر شده، در درجه اول کروم و در درجات بعدی آلومینیوم و زیر کونیوم ترجیح داده میشود.
فاکتورهای موثر بر دباغی کرومی
حالت قبلی پوست ها
انجام موفق دباغی، به نحو انکار ناپذیری به انجام صحیح مراحل قبلی بستگی دارد. بدین صورت که اولاً با تصمیم گیری صحیح در زمینه نوع چرم مورد نظر(لباسی، آستری، رویه و …) بایستی عملیات اختصاصی هر نوع چرم انجام شده باشد. ثانیاً کلیه مراحل قبلی از خیساندن تا دباغی بطور کاملاً صحیح انجام داده شده باشد.
پیشنهاد :
با توجه به سابقه صنعت چرم در ایران و بخصوص در تبریز و ایجاد شغل و کمک به توسعه ی صنعت وارزآوری، متأسفانه امکانات آموزشی و دانشگاهی وجود ندارد و علاقمندان و کارآموزان به صنعت چرم مجبور به تحصیل در خارج از کشور و تقبل هزینه های گزاف هستند. امیدواریم در آینده تسهیلات خوبی در این رابطه با حمایت دولت انجام پذیرد.
نتیجه گیری :
صنعت چرم در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه یکی از صنایع پایه و اشتغال زا بوده و در عین سختی پویایی و تنوع لازم را دارا میباشد.
این تحقیق حاصل بازدید اینجانب رضابهبودی در سال ۱۳۸۵ که از طرف دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه انجام یافته بود تهیه و گردآوری شده است.